Η διαλεκτική των μύθων.

Η γη άνοιξε διάπλατα και απεγκλώβισε τιτάνιες δυνάμεις. Το Σκότος και ο Έρεβος επικάλυψαν ολόκληρη τη πλάση που γονιμοποιούσε το καινούργιο, αυτό που πρόβαλε με μιαν αδήριτη αναγκαιότητα. Οι Τιτάνες φυλακίστηκαν στα έγκατα της γης δονώντας με τους παλμούς μιας φυλακισμένης φύσης ολόκληρο το σύμπαν. Η Τιθύς και ο Ωκεανός διασκόρπιζαν το γήινο κύμα που θα κατέκλυζε το σύμπαν. Θεοί και δαίμονες συγκρούστηκαν για να μορφοποιήσουν αυτό που σήμερα βλέπουμε μπροστά μας, αυτό που έπρεπε να δαμάσουμε.

Οι αρχαίοι Έλληνες προσωποποίησαν τη φυσική πάλη των αντιθέτων και με επιστημονική ανεπάρκεια μορφοποίησαν αυτό που η σημερινή επιστήμη ερμηνεύει και αναλύει αδιάκοπα. Το άγονο λουλούδι στο δέντρο της γνώσης ολοκλήρωσε τον κύκλο του δίνοντας τον καρπό του μύθου. Το μυθικό, από εδώ και μπρος, θα κατακτούσε την ανθρώπινη νόηση που εναγώνια αναζητούσε τον μίτο για να βγει απ' τον λαβύρινθο της άγνοιας. Ο μύθος απλώς έκανε υποφερτό το ταξίδι της, αναιρούσε τα αδιέξοδα και ερμήνευε με μια λογικοφανή προσπάθεια το ανερμήνευτο. Ο μύθος έγινε όπλο που χειραγώγησε για αιώνες το ανθρώπινο μυαλό, έγινε το εργαλείο υφαρπαγής του γόνιμου τμήματος της ανθρώπινης σκέψης και της καθήλωσής του σε περιοχές ακίνδυνες για τις κυρίαρχες ομάδες. Μύθος και εξουσία γίνανε δίδυμα αδέλφια στην ανθρώπινη ιστορία.

Ο μύθος, βέβαια, έχει ιστορικότητα. Δεν μπορεί να στηρίζεται σε ξεπερασμένα θεμέλια όταν ένα τεράστιο εποικοδόμημα έχει κτιστεί πάνω του, οφείλει να αναζωογονείται, να ανασκευάζεται και να προσαρμόζεται στις συνθήκες. Ποτέ ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα δεν ανέδειξε τέτοιες τρομακτικές ικανότητες αυτονομούμενο από τον δημιουργό του και ανακαλώντας στη μνήμη μας τη ρήση του Ζίμμελ για την τραγικότητα του έργου της τέχνης. Ο μύθος, κορυφαία στιγμή στην ιστορία της ανθρώπινης δημιουργικότητας, αυτονομήθηκε από τον δημιουργό του και κατασκεύασε μια εικονική πραγματικότητα στην οποία βύθισε ολάκερη την οικουμένη. Ο μύθος έγινε τρόπος σκέψης και ζωής, έγινε αναπόσπαστο κομμάτι από την ανθρώπινη καθημερινότητα.

Στην εποχή μας έχουμε να αντιμετωπίσουμε παλιούς και νέους μύθους στην προσπάθειά μας να προσεγγίσουμε κριτικά την ύπαρξή μας αλλά και την κοινωνική μας συσσωμάτωση. Το σώμα της λερναίας ύδρας αναπαράγεται πολλαπλασιαζόμενο με έναν αποκρουστικό τρόπο που διασκορπίζει τρόμο στο κάλεσμα για την αντιμετώπισή του. Ο Λόγος, το σημαντικότερο όπλο του ανθρώπου, δεν είναι πλέον τόσο αποτελεσματικός όσο παλιότερα. Η ανθρώπινη σκέψη οφείλει να επεξεργαστεί και να αναδείξει νέα όπλα. Ο Λόγος δεν κατέστρεψε το τέρας, το τρόμαξε, προς στιγμήν, αλλά του έδωσε τη δυνατότητα να επιστρέψει ισχυρότερο και πιο θανατηφόρο. Ο Χορκχάιμερ, ο Αντόρνο και ο Μαρκούζε κ.α. αποκάλυψαν τα όρια του ανθρώπινου όπλου και στιγμάτισαν την ανορθολογική χρήση του Λόγου! Ο ύπνος της Λογικής δεν γέννησε τέρατα, γέννησε μύθους. Αποξενωμένη από το μοναδικό της εργαλείο, η ανθρώπινη σκέψη επέστρεψε στον μύθο για να χτυπήσει το τέρας. Τη φωτιά με τη φωτιά, όπως θα έλεγαν και οι παλαιότεροι.

Αδυνατώντας να αντιμετωπίσει την οργανωμένη και εξουσιαστική κυριαρχία του μύθου, η ανθρώπινη σκέψη, επιχειρώντας να επιβεβαιώσει την ύπαρξή της σκεπτόμενη, αναίρεσε από το βασικό οπλοστάσιό της το μοναδικό όπλο που θα μπορούσε να στειρώσει το θηρίο και να το οδηγήσει στον αυτομαρασμό και την εξαφάνιση. Η κριτική σκέψη, μέσα από τις καντιανές, μετακαντιανές, φαινομενολογικές και υπαρξιακές παλινωδίες της συγκρούστηκε μετωπικά με τον εαυτό της. Έπρεπε να αυτοαναιρεθεί για να προχωρήσει μπροστά, για να καλύψει το κενό που άφησε η περιπλάνηση του Λόγου στα άγονα χωράφια μιας άκαρπης ερμηνείας της πραγματικότητας.

Η κριτική αυτοαναιρούμενη εγκατέλειψε το εργαλείο που την οδηγούσε σε δύσβατα μονοπάτια, προσπαθώντας, να ξεκαθαρίσει και να ξαναορίσει τη διαλεκτική κίνηση της ύπαρξης, έτσι όπως την όριζε. Η κριτική έγινε θεωρία και ως θεωρία γονιμοποίησε την πράξη. Με την πράξη επιτέθηκε κατά μέτωπο στον μύθο πιστεύοντας ότι θα τον εξαφανίσει αποκαθιστώντας τη φυσική ισορροπία και τη λογική συνοχή στις ανθρώπινες ενέργειες και την ανθρώπινη ζωή. Προς στιγμή έδειξε να κερδίζει τακτικές νίκες, όμως, το αποτέλεσμα ανέτρεψε τις φιλοδοξίες της. Αγνοώντας και περιφρονώντας την κριτική σκέψη, δογματίζοντας και περιφρονώντας τον προπάτορά της Λόγο, επιλεκτικά ορμώμενη από τα ίδια της τα σπλάγχνα και – κυρίως – αεροβατούσα, ως νέος κυνηγός του κτήνους δεν αντιλήφθηκε το αυτονόητο. Ο μύθος υποχώρησε αλλά μεταβίβασε σ' αυτήν το σπέρμα του που η ίδια γονιμοποίησε ως ξενιστής. Αγωνιζόμενη, τόσο καιρό ενάντια στον μύθο, η ανθρώπινη σκέψη μεταλλάχτηκε και αναπαράχθηκε ως Νέος Μύθος. Ο Ανορθολογισμός επέστρεψε από την ίδια πύλη απ' όπου επιχειρήθηκε η άλωση του παρελθόντος. Ο πολιορκητικός κριός έγινε το εργαλείο που γκρέμισε την πύλη αλλά άφησε ευάλωτη την ανθρώπινη σκέψη στο ίδιο μικρόβιο που τη βασάνιζε αιώνες.

Το κάστρο δεν αλώθηκε, το θηρίο δεν νικήθηκε, πως άλλωστε θα ήταν δυνατόν αφού αναπαράγεται διαρκώς μέσα από αυτόν τον αδυσώπητο αγώνα. Τα όπλα και τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν αποδείχτηκαν ελαττωματικά και αναποτελεσματικά. Ο μύθος θριάμβευε στην πάλη του με την ανθρώπινη σκέψη, ήταν πάντοτε παρών και – σχεδόν πάντα – νικηφόρος. Ίσως ο αριστοτελικός Νους να αδυνατεί να συλλάβει την πραγματικότητα ως όντως-ούσα και να χρειάζεται διαρκώς τη στήριξη του άσπονδου φίλου του, του κόσμου του μύθου (των ιδεών). Ίσως η ανθρώπινη ιστορία να αναπαράγεται, πράγματι όπως υποστήριξαν οι αρχαίοι, ως αέναος κύκλος, ως διαρκής αγώνας του Λόγου και του Μύθου.

Δυστυχώς ή ευτυχώς, βιώνουμε μια εποχή όπου οι μύθοι αποκαθηλώνονται παραχωρώντας τη θέση τους σε νέους μύθους. Κοσμογονικές και κοσμοσωτήριες θεωρίες που θα κατατρόπωναν τον μύθο, δημιούργησαν τον δικό τους μύθο, πιο στέρεο, καλοχτισμένο, με επιστημονική-διαλεκτική βάση, με αναφορές στην ιστορικότητα της ανθρώπινης συνείδησης, με ανακάλυψη και ανάδειξη ενός αμείλικτου ντετερμινισμού, με αποδιάρθρωση της κριτικής σκέψης και με ανάδειξη του Ά-λογου στη θέση του Λόγου. Η περιτοίχιση στο κάστρο των νέων μύθων συγκλόνισε το σύμπαν αποκαλύπτοντας τη μοναδικότητα της μίας-αλήθειας, την περιδίνηση της φύσης στον ερχομό της μεσσιανικής θεωρίας και την απαγκίστρωση από τον Λόγο. Ο Λόγος, ως παρά-λογος πλέον, εξορίστηκε στο εξω-μυθικό περιβάλλον, κατασυκοφαντήθηκε και καταλεηλατήθηκε από τους πλανόδιους σαλτιμπάγκους της επερχόμενης αποκάλυψης. Όμως, ο Λόγος, όπως και ο Μύθος, διάγουν βίους παράλληλους. Ο νέος Μύθος αποκαλύπτεται διαρκώς ως καρικατούρα του παλαιού, εμμένει στο προσωπείο που υπεξαίρεσε, στις λέξεις του παλιού, στην αναποτελεσματικότητα του χειραγωγούμενου. Ο νέος μύθος ξεβράστηκε στις ακτές της θάλασσας της απελπισίας, της ηττοπάθειας και του αλυτρωτισμού. Ο νέος μύθος αναζωογονήθηκε με τη μορφή του παλιού και απεβίωσε με την όψη του νέου.

Ο Μύθος παρακολουθεί την ύπαρξή μας, βιώνει την πραγματικότητα και προσαρμόζεται πάνω της, είναι σαν το όστρακο που παραμένει προσκολλημένο στον βράχο, δεν είναι, όμως, ανίκητος. Ο Μύθος είναι δικός μας, δημιούργημα της ανθρώπινης σκέψης, εκφράζει την αδιάκοπη αναγκαιότητα και την πάλη μας απέναντί της. Ο Μύθος δεν θα ηττηθεί μ' ένα νέο μύθο. Θα ηττηθεί από τον Άνθρωπο όταν, επιτέλους, θα αρχίζει να λογίζεται ως Άνθρωπος. Θα ηττηθεί από την Πράξη όταν αυτή θα καταστεί Πράξη του Λόγου. Στο χέρι μας είναι.