Η Υποψία της Δικαιοσύνης.
( ή η τραγική επικαιρότητα του κ. Ντύρενματτ)
Σε μια εποχή που « οι βόμβες πέφτουν σαν το χαλάζι» και οι μνήμες του Ολοκαυτώματος ανακαλούνται άρον – άρον στην ατομική και συλλογική μνήμη μας , σε μια εποχή που επαναπροσδιορίζεται η έννοια της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, της εθνικής επιλογής και της πολιτικής της έκφρασης, σε μία εποχή που το ατομικό προβάλλει σαν υπερφίαλο και το διαφορετικό σαν κατάρα, είναι καιρός να δώσουμε προσοχή στο συγγραφέα και να αφουγκρασθούμε αυτούς που ήρθαν μετά για να ζητήσουν συγνώμη από τον άνθρωπο για όσα του έκανε ο άνθρωπος.
Ο Friedrich Durrenmatt υπήρξε Ελβετός, το έργο του, όμως χαρακτηρίζεται από το ατελείωτο άγχος ενός Γερμανού μπροστά στη συνειδητοποίηση του ανθρώπινου παραλογισμού. Ο Χ. Μπέλλ θα μπορούσε να ήταν πνευματικός του πατέρας, αν δεν συνέπιπτε η χρονική περίοδος συγγραφής πολλών έργων τους. Και τους δύο τους είχε συνεπάρει ο φόβος για το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας. Κανείς δεν υπήρξε αισιόδοξος, απλώς το χιούμορ στη περίπτωση του Ντύρενματ λειτουργεί σαν αμυντικός μηχανισμός στο θέατρο του παραλόγου που είναι η πραγματικότητα.
Ενας «διαφορετικός» ήρωας είναι ο πρωταγωνιστής του Ντύρενματ, γέρος, καρκινοπαθής, ετοιμοθάνατος. Παρ’ όλα αυτά είναι ήρωας. Γνώστης του αντικειμένου της δουλειάς του, αντικομφορμιστής, απολίτικος με πολιτική άποψη και εραστής των προβλημάτων που βασανίζουν τα κύτταρα του εγκεφάλου. Πάνω απ’ όλα, όμως, είναι βαθιά ανθρωπιστής. Ο επιθεωρητής Μπέρλοχ έρχεται αντιμέτωπος με τους εγκληματίες που ζουν ανάμεσά μας. Με ανθρώπους που προσδιορίζουν τις κοινωνικές ελίτ της εποχής μας. Αποκατεστημένοι, πλούσιοι, επιστήμονες, υπεράνω κάθε υποψίας. Ερχεται σε σύγκρουση και με το «έγκλημα». Ένα διαφορετικό έγκλημα. Αυτό που προσδιορίζεται από την αλαζονεία της δύναμης, από τη στρεβλή
αντίληψη της πραγματικότητας, από την επιβουλή του άλλου επειδή είναι ο άλλος και είναι διαφορετικός. Τέλος, από την υπερβολική πίστη στη δική μου αλήθεια και την προσωπική μου υπεροχή. Ο Μπέρλοχ δεν διώκει τους συνηθισμένους εγκληματίες. Είναι διώκτης της πιο αδυσώπητης, απάνθρωπης έννοιας του εγκλήματος. Αυτής που στηρίζεται σε αρχές ενός άκρατου ατομικισμού, της παντοδυναμίας του Εγώ. Οι αντίπαλοί του ( Γκάστμανν – Εμενμπέργκερ)[1] εκφράζουν τη λογική της νιτσεϊκής παντοδυναμίας στις πιο ακραίες της μορφές, με λίγα λόγια, καταλήγουν οριακά στην ηδονή του θανάτου, την υπέρτατη ικανοποίηση του Εγώ που επιβεβαιώνεται από τη εξαφάνιση του άλλου, αυτού που παραπαίει μέσα στις χαρακτηριστικές, αναπόφευκτες, ανθρώπινες αδυναμίες.
Ο Μπελλ, ταυτιζόμενος με την ηρωίδα του ( « Ομαδικό πορτραίτο για μια κυρία») θα την οδηγήσει να αποδεχτεί το διαφορετικό. Στην αρχή θα είναι ο αιχμάλωτος, μετά ο μετανάστης. Σε ένα πλήρη αυτοέλεγχο της ύπαρξης, που φθάνει εντυπωσιακά μέχρι τον πλήρη έλεγχο των χαρακτηριστικότερων φυσικών αναγκών, θα αυτοαναιρεθεί, μέσα από αυτή, σαν Γερμανός, αποποιούμενος την εγκληματική απανθρωπιά των συμπατριωτών του.
Ο Ντύρενματ θα αποδειχθεί μάστορας στην ανατομία του διαφορετικού. Από τον ίδιο τον ήρωα του και ως τον δόκτορα Ισαάκ Κόολερ [2]που θα αντιστρατευθεί μόνος του, σε μία παράσταση για ένα ρόλο, κόντρα σε οποιαδήποτε κρατούσα λογική, αυτούς που έθιξαν τις πιο βαθιές πτυχές της ύπαρξής του. Από τον περιθωριακό δικηγόρο Σπετ[3], μέχρι τον φρικτά παραμορφωμένο Εβραίο Γκιούλιβερ, το διαφορετικό αποτελεί το οξυγόνο του. Μπαίνει βαθιά στα ρουθούνια του αναγνώστη, κυριεύει τους πνεύμονες και σε μία ανάστροφη πορεία αναβλύζει, όπως το αίμα από τον φθισικό, έχοντας παρασύρει το μικρόβιο της προκατάληψης και της μισαλλοδοξίας. Όμως, η πέννα του Ντύρενματ συνεχίζει να μας βομβαρδίζει, σοκάροντάς μας, χρησιμοποιώντας το «άλλο» και στη αποκρουστική μορφή του. Τι πιο αποκρουστικό, με μια καθωσπρεπίστικη λογική, από τη σωματική αναπηρία; Μια μορφή της ακολουθεί τον Ντυρενματ στα περισσότερα έργα του. Ο «νάνος» είναι παντού! Ενσαρκώνει, άλλοτε το πνεύμα του κακού, άλλοτε το εργαλείο του εγκλήματος( Δικαιοσύνη – Υποψία) . Η κάθαρση, βέβαια, έρχεται παντού, όχι σαν αποκατάσταση της ισότητας! Αυτή δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει. Ο Ντύρενματ είναι γνώστης της πραγματικότητας, δεν ωραιοποιεί τις καταστάσεις. Η έξοδος θα γίνει από τη πίσω πόρτα. Από εκεί που βγαίνουν οι κομπάρσοι, η πληθώρα των συντελεστών της ανθρώπινης κωμωδίας. Το τέρας με τον άλλο! ΄Ένα ζευγάρι τραγικό που θα ζήσει (;) στη σκιά της ανθρωπότητας.[4]
Τέλος, σε μία πλήρη αντιστροφή της «λογικής» πραγματικότητας, το παράλογο θα θριαμβεύσει. Πλήρης και ολοκληρωτική επικράτηση, σε πείσμα οποιασδήποτε πολιτικά και κοινωνικά ορθής αντίληψης περί δικαίου και ηθικής. Ο κομφορμισμός και η υπέρτατη ανάγκη για καλοπέραση, η αδιαφορία για το συλλογικό, ο εγωκεντρισμός και η, σε τελευταία ανάλυση, συνειδητοποίηση της φύσης του ανθρώπου, σαν μιας tabula rasa αλλά με ζωικές καταβολές, ρίχνουν επώδυνα την αυλαία[5].
«Σε τι πιστεύετε, κύριε υπαστυνόμε;», ρωτάει ο σαδιστής γιατρός και πρώην βασανιστής και δολοφόνος εκατοντάδων Εβραίων και άλλων κρατουμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Γ΄Ράϊχ. « Εγώ πιστεύω στην ύλη που είναι δύναμη και μάζα ταυτόχρονα, ένα αφάνταστο σύμπαν … μια ύλη που δεν χρειάζεται κανένα θεό ή ότι άλλο ανακαλύπτει κανείς συμπληρωματικά. Και πιστεύω πως υπάρχω σαν μέρος αυτής της ύλης και .. πως η ύπαρξή μου μού δίνει το δικαίωμα να πράττω αυτό που θέλω!». Ο Μπέρλοχ σιώπησε και αν δεν επενέβαινε ο από μηχανής θεός, για το happy ( ; ) end της υπόθεσης, η σημαντικότερη απάντηση που περιμέναμε από το φιλόσοφο – συγγραφέα θα πήγαινε μαζί του σε άλλη διάσταση ύστερα από την εγχείρηση χωρίς αναισθητικό. Ετσι κι αλλιώς όμως δεν δόθηκε. Τα συμπεράσματα ανήκουν στον καθένα.
Είναι ώρες – ώρες που αναλογίζομαι τους ανθρώπους στο χειρουργικό τραπέζι του ΄Εμενμπεργκ. Βέβαια το όνομα είναι διαφορετικό, η μέθοδος όμως η ίδια. Χωρίς αναισθητικό και για την εκατομμυριοστή περίπτωση που θα γλιτώσεις η αμοιβή είναι η μεταγωγή σε άλλο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Για να πεθάνεις χωρίς φρικτές οδύνες. ΄Η με άλλα λόγια, η καλύτερη ατάκα σε μια ταινία αμερικάνικης υποκουλτούρας: « αυτή, λοιπόν, είναι η κόλαση;» «Ακόμη δεν είδες τίποτε!!».[6]
Το άλλο, το διαφορετικό , σήμερα βάλλεται. Καταιγιστικά, ανηλεώς και απάνθρωπα. Σε μία κοινωνία που παραπαίει οι ήρωες του Ντύρενματ φαίνονται ρομαντικοί, απροσάρμοστοι και παράλογοι, Τους απασχολούν τα μεγαλύτερα ερωτήματα της ύπαρξης και οι απαντήσεις τους πυροβολούν εξ επαφής. Το χειρουργικό τραπέζι των βασανιστών του ναζισμού γνωρίζει μεγάλες δόξες και τα κρεματόρια ξαναγεμίζουν με καμένες σάρκες. Ποια η διαφορά; Ολόκληρος ο κοσμος έγινε ένας θάλαμος αερίων, ένα κρεματόριο , ένα χειρουργικό τραπέζι! Στην αποθέωση του Εγώ, στο βωμό της Υπερδύναμης και στη λογική της εξαθλίωσης του αδύνατου γινόμαστε μάρτυρες της ανατροπής του πραγματικού, όπως μας έδειξε ο Ντυρενματ. Ο εξουσιαστής ανοίγει της μαύρες πύλες της ψυχής του και επαγγέλλεται τη Δευτέρα Παρουσία. Τότε που όλοι θα βρεθούμε μπροστά του και θα κριθούμε ανάλογα με το βαθμό της υποταγής μας!
Θα έρθει όμως , ο καιρός που ο νέος Ντύρενματτ θα έρθει για να αποκαθάρει το ανθρώπινο γένος από τις ασχήμιες των υπανθρώπων. Είτε με το χιούμορ, είτε με την αγχωτική πλοκή του, ο άνθρωπος θα έρθει να αναγνωρίσει και να αποστασιοποιηθεί από το Λεβιάθαν. Γιατί, όπως λέει και ο συγγραφέας,[7] : « .. την οργή του χριστιανισμού μπορεί να την προκαλέσει μόνο η Ανάσταση, γιατί η Σταύρωση δεν είναι σκάνδαλο – ποιος δεν σταυρώθηκε ;»
Στεργιος Σ. Μανουράς
-----------------------------------------
[1] « Ο Δικαστής και ο δήμιός του», εκδ. Μεταμεσονύκτιες,1998.
« Η Υποψία», Ροές, 1988.
[2] « Δικαιοσύνη», Ροές,1988.
[3] « Δικαιοσύνη», Ροές,1988.
[4] « Η Υποψία», Ροές, 1988.
[5] « Ελληνας ζητά Ελληνίδα», εκδ. Βασιλείου 1998, « Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας», θεατρικό, «Η Υποψία», Ροές, 1988.
[6] Ταινία « Spawn», 1998. Ο ήρωας πεθαίνει και κατεβαίνει στη κόλαση για να επιστρέψει στη ζωή να πολεμήσει το κακό.
[7] Επίμετρο στο « Ο Δικαστής και ο Δήμιός του», μεταμεσονύκτιες εκδόσεις, σελ. 136.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου