Μια πρόταση για μια διαφορετική παιδεία

Τι μπορούν να διδάξουν οι Πειρατές;

(πρόταση προς το κόμμα των πειρατών)

Η ελληνική πραγματικότητα παρουσιάζει μια διαρκή και εντεινόμενη απαξίωση όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Οι, εκάστοτε, αρμόδιοι υπουργοί θεωρούν εαυτούς σωτήρες και αναβαθμιστές ολόκληρου του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Άνθρωποι που ουδέποτε βίωσαν την πραγματικότητα των ελληνικών σχολείων, αναλαμβάνουν, με στόμφο, να αναπροσανατολίσουν και να αναβαθμίσουν το συνολικό εκπαιδευτικό σύστημα. Το αποτέλεσμα είναι ορατό και, ταυτόχρονα, επικίνδυνο. Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση, πνιγμένη σε ένα απίστευτο φορτίο υπό μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων, δημιουργεί μαθητές που αποστρέφονται το σχολείο, αποκόπτονται από τη ζωή του παιδιού και καλούνται, με τη συναίνεση των γονιών, να μπουν σ' ένα λαβύρινθο διαρκούς πληροφόρησης από τον οποίο δεν έχουν τον μίτο για να βγουν. Σ' αυτό το στάδιο φυτεύεται στο παιδί ο σπόρος της απόγνωσης, της κόπωσης, της απομάκρυνσης και, τελικά, της αποκοπής από τη μαθησιακή διαδικασία. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ο σπόρος θα οδηγήσει στο φυτό της άρνησης περαιτέρω συμμετοχής, στην απαξίωση των ανθρωπιστικών μαθημάτων και διαδικασιών και στον προσανατολισμό σε μία κατεύθυνση που θα οδηγεί ολοταχώς σε επικεντρωμένα πεδία, σε συντριπτικό πλέον ποσοστό, τεχνικών γνώσεων με απώτερο σκοπό την επίτευξη αφενός μεν μιας τεχνοκρατικής αντίληψης για τη διαδικασία ενσωμάτωσης στην παραγωγική διαδικασία και αφετέρου της κατάκτησης μιας θέσης σε μια τριτοβάθμια εκπαίδευση που αναπαράγει τη συνολική πραγματικότητα. Ο, επιτυχών, φοιτητής θα κληθεί, μέσα σ' ένα Πανεπιστήμιο που έχει εγκαταλείψει την έρευνα, τη συμμετοχικότητα, την προσωπική επαφή καθηγητή – φοιτητή, τη συστηματική και αξιοκρατική αξιολόγηση διδασκόντων και διδασκομένων, τον αμοιβαίο σεβασμό και, κυρίως, την αγάπη για τη γνώση, να διαδραματίσει ένα ρόλο που θα τον κρατήσει αποκομμένο από την ελληνική πραγματικότητα, θα τον οδηγήσει σε εξωπραγματικές, επιστημονικές ατραπούς, στην αδιαφορία και στην εύκολη λύση και, τελικά, στην απόκτηση ενός πτυχίου που δεν έχει απολύτως καμία αξία στο εργασιακό περιβάλλον όπου θα κληθεί να ενσωματωθεί, αν και όποτε συμβεί αυτό. Η ελληνική πραγματικότητα στον χώρο της εκπαίδευσης θα έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα εγωκεντρικό και μονοδιάστατο Άτομο, επικεντρωμένο στην, με κάθε αντίτιμο, ανεύρεση μιας θέσης εργασίας και ενσωμάτωσης σε μία παραγωγική διαδικασία όπου θα πρέπει να λειτουργήσει με τα κυρίαρχα αναξιοκρατικά και διεφθαρμένα πρότυπα. Η ελληνική εκπαίδευση έχασε την ευκαιρία να δημιουργήσει Ανθρώπους.

Σ' αυτή τη, δύσκολη, φάση, εμείς οι πειρατές καλούμαστε να παρουσιάσουμε τις προτάσεις μας με στόχο, όχι απλά την αναβάθμιση μιας εκπαίδευσης που συνθλίβεται μεταξύ σχολείου και εξωσχολικών δραστηριοτήτων, αλλά ένα πραγματικά νέο σχολικό μοντέλο που, μακροπρόθεσμα, θα επαναφέρει στην ελληνική πραγματικότητα την αντίληψη για ένα δημοκρατικό, συμμετοχικό και δημιουργικό σχολείο που δεν θα αποστρέφεται ο μαθητής, ο φοιτητής, ο εκπαιδευτικός και ο γονιός. Εγχείρημα δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, από την αρχή.

Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση οι στόχοι μας θα μπορούσαν να επικεντρωθούν σε ορισμένες, εφικτές και ρεαλιστικές προτάσεις. Εστιάζοντας στα σημερινά προβλήματα θα προτείνουμε έναν ιστό συμμετοχικών δραστηριοτήτων και ενεργειών που θα μπορούσαν, κατ' αρχάς, να θέσουν τις βάσεις για μια περαιτέρω μετάλλαξη του ελληνικού σχολείου. Το δημοτικό σχολείο (αφήνουμε τους παιδικούς σταθμούς και τα νηπιαγωγεία τα οποία θεωρούμε δεδομένο ότι θα πρέπει να εξαπλωθούν έτσι ώστε να καλύψουν, πλήρως, τη ζήτηση σε ολόκληρη της χώρα με βάρδιες εκπαιδευτικών που θα υπερκαλύπτουν τη δυνατότητα του γονέα να εξασφαλίσει ένα χώρο όπου το παιδί θα παραμένει μέχρι το πέρας της εργασίας του) θα πρέπει να θέσει νέους στόχους τόσο προς τον επιδιωκόμενο τελικό στόχο [γνώση] όσο και προς το ευρύτερο, δυναμικά, επιδιωκόμενο αποτέλεσμα [συμμετοχικότητα, δημοκρατική συνείδηση, συνειδητοποίηση του κοινωνικού γίγνεσθαι και κοινωνική αλληλεγγύη]. Η αυταρχική εκπαίδευση δεν έχει καμία θέση στο παιδαγωγικό πρόγραμμα των πειρατών χωρίς, όμως, να πέσουμε στην παγίδα της μονοδιάστατης μαθητοκεντρικής λύσης. Δάσκαλος και μαθητής είναι ισότιμοι, έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις. Αυτό μπορεί να καλλιεργηθεί με τη συστηματική ενασχόληση σε ελάσσονα (καταρχάς) παιδαγωγικά ζητήματα που αφορούν τη μετάδοση γνώσεων αλλά και τον τρόπο οργάνωσης θεμάτων και διαδικασιών που, παραδοσιακά, ανήκαν στον δάσκαλο ή στο σύλλογο των διδασκόντων. Μέσα από ένα τέτοιο περιβάλλον, που σαφέστατα προϋποθέτει περαιτέρω επεξεργασία, θα πρέπει, οπωσδήποτε, να ενταχθεί η συνολική παιδαγωγική πρόταση, όσον αφορά το γνωσιακό αντικείμενο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι μαθητές αναλώνουν τον χρόνο τους σε συσσώρευση τεράστιου όγκου πληροφοριών που, φυσιολογικά, θα έπρεπε να έρθουν σιγά – σιγά με την ηλικιακή ωρίμανση τους. Κύριος στόχος θα πρέπει να είναι το τρίπτυχο: γλώσσα – αριθμητική – γυμναστική. Θεωρούμε πρωταρχικής σημασίας το γεγονός ότι οι μαθητές που τελειώνουν το Δημοτικό σχολείο πρέπει να γνωρίζουν ανάγνωση, γραφή, προσέγγιση βασικών μαθηματικών εννοιών και να έχουν ασχοληθεί, συστηματικά, με τη γυμναστική [και για λόγους υγείας αλλά και για λόγους αποφόρτισης από το καθημερινό πρόγραμμα εξοικείωσης και αφομοίωσης νέων γνωσιακών δεδομένων]. Οι, επιμέρους, επιλογές για περαιτέρω δραστηριότητες (ξένες γλώσσες, μουσική, εξειδικευμένα μαθήματα π.χ. πληροφορική, εικαστικά, κ.α.) θα πρέπει να αρχίσουν να εμφανίζονται μετά την τέταρτη τάξη και, μόνο, μέσα σε ένα σχολικό πρόγραμμα που δεν θα εξοντώνει το παιδί. Οι δραστηριότητες αυτές δεν θα πρέπει να επιβαρύνουν την κατ' οίκον μελέτη του μαθητή. Εξυπακούεται ότι μαθητές και εκπαιδευτικοί θα αξιολογούνται από τη δική τους αυτοοργανωμένη και συμμετοχική κοινότητα. Πρωταρχικός στόχος θα παραμένει η αλληλεγγύη και η συμμετοχικότητα σε συνδυασμό με το παραπάνω τρίπτυχο.

Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, για να αποφευχθεί η πλήρης απαξίωση του σχολείου και να επιτύχουμε την ολοένα και πιο διευρυνόμενη συμμετοχή του μαθητή, θα πρέπει να εστιάσουμε σε δύο τομείς. Πρώτον, ανθρωπιστικές σπουδές με συγκεκριμένο ελάχιστο πρόγραμμα μεταδιδόμενων γνώσεων κατά μάθημα ώστε να δοθεί η ευκαιρία σε μαθητές και εκπαιδευτικούς να επεκτείνουν το αντικείμενό τους σε θέματα τα οποία δεν καλύπτει το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. Ορίζουμε τις ανθρωπιστικές σπουδές ως πρώτο στόχο διότι ο παιδαγωγικός στόχος των πειρατών δεν μπορεί να είναι άλλος από την αμεσότητα στη διαχείριση των κοινών προβλημάτων, τη συμμετοχή, την ανάπτυξη πρωτοβουλίας και την τόνωση της ιδιαιτερότητας του κάθε μαθητή ώστε να συμμετέχει ενεργά σε αυτό, που άλλωστε, τον αφορά κατεξοχήν. Δεύτερον, επιμέρους σπουδές σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα. Τα μαθήματα που θα επιλεγούν θα έχουν και αυτά ένα ελάχιστο πλαίσιο διδακτέας ύλης αλλά, παράλληλα, για να αναδειχτεί η επιμέρους δεξιότητα του κάθε μαθητή θα υπάρχει και, παράλληλο, πρόγραμμα εξειδικευμένης, πια, γνώσης για μαθητές που αποδίδουν και επιζητούν περισσότερη πληροφόρηση σε ένα γνωστικό αντικείμενο. Το συνολικό πρόγραμμα δεν θα πρέπει να επιβαρύνει τον μαθητή με υπερβολικές απαιτήσεις στην κατ' οίκο μελέτη, όχι για να μην επιβαρύνουμε, μόνο, τον μαθητή, αλλά για να απαιτήσουμε και να επιδιώξουμε η γνωστική διαδικασία να παραμείνει μ έ σ α στο φυσικό της περιβάλλον που είναι το σχολείο. Εξυπακούεται ότι οι νέες τεχνολογίες, οι διαρκώς αναδυόμενες νέες πηγές γνώσης και η πρόσβαση σε αυτές θα είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες του νέου σχολείου με στόχο το σύνθημα: “η τεχνολογία για το σύνολο, η τεχνολογία για τον Άνθρωπο”. Στο στάδιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα επιμέρους όργανα των εκπαιδευτικών και μαθητών θα αναλάβουν αυξημένες αρμοδιότητες, ευθύνες και δικαιώματα. Το σχολείο που είχε ως κεντρικό πυρήνα τον “διοριζόμενο” Διευθυντή και τον Σύλλογο Καθηγητών πρέπει να αποτελέσει παρελθόν. Ίσες ευθύνες, ίσα δικαιώματα. Οι μαθητές θα έχουν λόγο για οτιδήποτε αποφασίζεται στο σχολείο, αναλογικά με αντίστοιχες ευθύνες, θα μπορούν να προτείνουν διαφορετική διαχείριση των γνωστικών αντικειμένων [μέσα στα πλαίσια του ελάχιστου αναλυτικού προγράμματος], επιπλέον δραστηριότητες και λειτουργίες σε ζητήματα που τους αφορούν. Οι εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο του συντονισμού των μαθητικών κοινοτήτων με το εκπαιδευτικό προσωπικό και το διδακτέο πρόγραμμα, αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους για οτιδήποτε δεν λειτουργήσει ικανοποιητικά και αξιολογούνται (όπως και οι μαθητές) κάθε χρόνο από τη σχολική κοινότητα. Οι εκπαιδευτικοί δεν είναι απλά στελέχη σε έναν πολυδαίδαλο μηχανισμό, είναι η ψυχή του σχολείου και αυτοί που θα σηκώσουν στους ώμους τους την προσπάθεια για την επίτευξη του τελικού στόχου που είναι η καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης, αλληλεγγύης, σεβασμού και συμμετοχής. Το έργο του εκπαιδευτικού θα είναι δύσκολο γι' αυτό και θα πρέπει αφενός να υπάρξουν ασφαλιστικές δικλείδες που θα αφορούν την προστασία της προσωπικής του αξιοπρέπειας αλλά και την επιβράβευση του ενδιαφέροντος για όλες τις παραπάνω δραστηριότητες. “Φτωχοί δάσκαλοι, ανατρέφουν δούλους” (Τ. Λοκ) γι' αυτόν τον λόγο η επιμέρους προσφορά του εκπαιδευτικού θα αξιολογείται, με βάση ορισμένα σταθερά δεδομένα, και θα ανταμείβεται ανάλογα. Η λυκειακή εκπαίδευση θα αποτελέσει το σημαντικότερο εφαλτήριο για να δώσουμε στην κοινωνία Ανθρώπους/Πολίτες και όχι εγωκεντρικά άτομα. Ο μαθητής σ' αυτό το στάδιο είναι σχεδόν έτοιμος να αντιμετωπίσει την πρόκληση της ζωής, αναδεικνύοντας αφενός την ιδιαιτερότητά του αλλά και αφετέρου την κοινωνικότητά του. Ο ρόλος του Λυκείου δεν θα είναι προετοιμασία για το Πανεπιστήμιο αλλά προετοιμασία για την Κοινωνία. Στόχος του πειρατή δεν είναι να μάθει στο παιδί πως θα θησαυρίσει αλλά πως θα λειτουργήσει συμμετοχικά, δημιουργικά και δημοκρατικά μέσα σε μία κοινωνία που θα τον σέβεται απόλυτα. Βέβαια, υπάρχει και το ζήτημα των τελικών εξετάσεων. Για να μιλήσουμε γι' αυτό θα πρέπει να ξαναγυρίσουμε στον ειδικό ρόλο του Γυμνάσιου και των εκπαιδευτικών του έτσι ώστε να υπογραμμίσουμε την σημασία που θα πρέπει να έχει ως προς την ανάδειξη επιμέρους ικανοτήτων των μαθητών και αντίστοιχη υποστήριξη τους. Με τη διαδικασία των εξειδικευμένων, κατά μάθημα, περαιτέρω ενασχολήσεων, το Γυμνάσιο θα μπορέσει να θέσει τους όρους με τους οποίους ο επαγγελματικός προσανατολισμός θα αποκτήσει κύρος αλλά και ουσία. Τα δύο στάδια της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δεν είναι αποκομμένα, είναι μια διαρκής επικοινωνία που ακολουθεί τον μαθητή και δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο προφίλ για την περαιτέρω εξέλιξή του.

Το ζήτημα του τρόπου εισόδου στις σχολές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα έχει, ήδη, λυθεί, εν μέρει, από τον τρόπο με τον οποίο θα έχουν λειτουργήσει οι δύο παραπάνω βαθμίδες. Είναι βασικό καθήκον της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όχι μόνο να αναδείξει την ιδιαιτερότητα του κάθε μαθητή αλλά και να τον κοινωνικοποιήσει με την αντίληψη του συνολικού, κοινωνικού συμφέροντος και τη δυνατότητα να παρέμβει, ενεργά, σ' αυτή τη διαδικασία δίχως προκαταλήψεις, στερεότυπα, απαξιωτικές κρίσεις για διάφορα επαγγέλματα, κ.α. Απαράβατο και θεμελιώδες καθήκον της Πολιτείας είναι η παροχή ίσων ευκαιριών και ιδίου σχολικού περιβάλλοντος σε όλους τους Έλληνες μαθητές. Οι επιμέρους ενασχολήσεις, πέραν του υποχρεωτικού προγράμματος θα μπορέσουν να καλύψουν και την έλλειψη του λεγόμενου “πολιτισμικού κεφαλαίου”. Μ' αυτόν τον τρόπο, όταν το παιδί κληθεί να επιλέξει για το μέλλον του θα μπορέσει να αποφασίσει ώριμα, δίχως παρεμβάσεις και, κυρίως, προς το συμφέρον το δικό του και της συμμετοχικής κοινωνίας που στέκεται δίπλα του. Γνωρίζουμε ότι αυτό δεν γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη αλλά αυτό δεν μας αποκλείει τη δυνατότητα να προσδιορίσουμε τους στόχους μας και το όνειρό μας.

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση θα αποτελέσει την καταληκτική διαδικασία πλήρους ενσωμάτωσης του νέου στη νέα κοινωνία που οραματιζόμαστε. Η, επιμέρους, στελέχωση των πανεπιστημιακών σχολών με φοιτητές και καθηγητές που ενδιαφέρονται πρώτιστα για την κοινωνική προσφορά τους, θα είναι η βάση πάνω στην οποία θα στηθεί το νέο Πανεπιστήμιο. Όπως και στις προηγούμενες βαθμίδες η ισοτιμία είναι βασικός πυλώνας λειτουργίας του. Φοιτητές και καθηγητές θα αξιολογούνται, όχι ανάλογα με την κομματική τους προσφορά ή την εκάστοτε κυβερνητική στήριξη, αλλά με αμφίδρομες διαδικασίες, πλήρως αιτιολογημένες, με συγκεκριμένη προσφορά στην έρευνα και στην πανεπιστημιακή κοινότητα, με προσφορά στην ανάδειξη της συμμετοχικότητας, της δημοκρατίας και της κοινωνικής παρέμβασης. Από την πλευρά του, ο φοιτητής δεν είναι φοιτητής για να είναι φοιτητής. Η διαδικασία που θα έχει αρχίσει από τις προηγούμενες βαθμίδες, θα συνεχιστεί με επιπλέον παροχές, δυνατότητες και επιβραβεύσεις για το επιμέρους έργο τού κάθε φοιτητή έτσι ώστε να επιβραβεύεται η επιστημονική αλλά και, ιδιαίτερα, η κοινωνική του προσφορά. Το ίδιο, βέβαια, θα ισχύσει για το άβατο των καθηγητών. Η κρίση τους από την συνολική πανεπιστημιακή κοινότητα θα είναι προαπαιτούμενο για τη διατήρησή τους στον πανεπιστημιακό χώρο, την εξέλιξή τους και την αντίστοιχη, οικονομική ή άλλη, εξαιρετική επιβράβευσή του. Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση πρέπει να αναπροσανατολιστεί σε δύο κατευθύνσεις. 1) τη θεμελίωση της αλληλεγγύης και συμμετοχικότητας των πολιτών και 2) την ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων των φοιτητών έτσι ώστε να προαχθεί η επιστήμη και η τεχνολογία για να χρησιμοποιηθεί για το γενικότερο κοινωνικό όφελος.

Η πρόταση για μια πειρατική παιδεία είναι τολμηρή αλλά και δύσκολη συγχρόνως. Έχει το δύσκολο έργο να ξεπεράσει αποστεώσεις του παρελθόντος που έχουν ριζώσει βαθιά μέσα στην ελληνική κοινωνία, έχει να αντιμετωπίσει τερατώδη συντεχνιακά και άλλα συμφέροντα, θα βρεθεί αντιμέτωπη με καταιγίδες και τυφώνες, αλλά θα είναι μία, πραγματικά, νέα πρόταση τόσο για την κοινωνία που οραματιζόμαστε, όσο και για τον ίδιο τον πολίτη. Οι πειρατές δεν επιδιώκουν να κουρσέψουν τις ελπίδες των νέων, οι πειρατές επιδιώκουν να δημιουργήσουν νέες ελπίδες, κουρσεύοντας τα άντρα όλων αυτών που λεηλατούσαν και λεηλατούν καθημερινά τις ψυχές μας .

Θα παλέψουμε.